KNVM Vaccinologie

Wat is meningokokkenziekte?

Meningokokkenziekte is een ernstige ziekte die wordt veroorzaakt door een bacterie: de meningokok. In Nederland komt de ziekte regelmatig voor. Er zijn verschillende soorten van de bacterie, ook wel serogroepen genoemd. Ziekte door serogroep B komt in Nederland het meest voor. 

Wat zijn de ziekteverschijnselen van meningokokkenziekte?

Bij meningokokkenziekte kan een kind of volwassene in korte tijd (binnen enkele uren) erg ziek worden. Er zijn twee vormen van meningokokkenziekte, namelijk hersenvliesontsteking (ook wel nekkramp genoemd) en bloedvergiftiging (ook wel sepsis genoemd).

• Bij hersenvliesontsteking door meningokokken treedt hoge koorts op met koude rillingen, braken en hoofdpijn. Buigen van het hoofd is soms pijnlijk (nekstijfheid). Baby's met de ziekte zijn slaperig en drinken slecht. Ze zijn prikkelbaar en huilen op een andere manier dan gewoonlijk. Soms huilen ze bij het verschonen van de luier.
• Bij een bloedvergiftiging door meningokokken wordt de patiënt suf. Het is moeilijk contact met hem of haar te krijgen. Onder de huid ontstaan bloedingen, die te zien zijn als kleine roodpaarse vlekjes in de huid. Als u met een doorzichtig drinkglas op zo'n vlekje drukt, wordt de huid lichter maar blijft het vlekje goed zichtbaar. Als er veel vlekjes vlak bij elkaar zitten, kunnen ze een blauwpaarse plek (bloeduitstorting)vormen. De roodpaarse vlekjes zijn een alarmerend verschijnsel dat u zeer serieus moet nemen, want ze wijzen op een bloedvergiftiging (sepsis). Deze ziektevorm kan in ernstige gevallen na enkele uren tot 24 uur de dood ten gevolge hebben.

Hoe kun je meningokokkenziekte krijgen en hoe kun je anderen besmetten?

Een groot aantal mensen draagt de meningokokbacterie tijdelijk bij zich zonder dat zij zelf ziek worden. De meningokok bevindt zich in de neus of keel. Door hoesten of niezen komen kleine druppeltjes met de bacterie in de lucht. Mensen kunnen deze druppeltjes inademen wanneer iemand bij hen in het gezicht hoest en zo besmet worden. De bacterie blijft niet in de buitenlucht zweven, want die gaat daar snel dood. De kans om na besmetting ziek te worden is heel klein. Mensen die wel ziek worden, krijgen meestal binnen drie tot vier dagen na de besmetting ziekteverschijnselen.

Wie kan meningokokkenziekte krijgen en wie loopt extra risico?

Iedereen kan meningokokkenziekte krijgen, maar het komt het meest voor bij jonge kinderen en jongvolwassenen. Iemand die meningokokkenziekte heeft gehad, is vrijwel altijd blijvend immuun voor de serogroep meningokok die de ziekte heeft veroorzaakt. Dit komt doordat het lichaam tijdens de ziekte afweerstoffen opbouwt die ervoor zorgen dat je de ziekte door die bepaalde serogroep niet meer kunt krijgen.

Daarnaast lopen personen met bepaalde immuunstoornissen, personen zonder milt en personen in mensenmassa’s, zoals tijdens de Hadj, extra risico voor meningokokkenziekte.

Bron (via RIVM) 

Vaccinatiemogelijkheden:

Er zijn voor meningokokken A, C, W135 en Y twee typen vaccins: polysaccharidevaccins en conjugaatvaccins. In conjugaatvaccins is het polysaccharide gekoppeld aan een eiwit. Conjugaatvaccins zijn te prefereren boven polysaccharide vaccins: ze beschemen ook jonge kinderen en de werking houdt veel langer aan doordat immunologisch geheugen wordt opgebouwd.

Via het Rijksvaccinatieprogramma worden sinds mei 2018  kinderen van 14 maanden op het consultatiebureau gevaccineerd met een conjugaatvaccin tegen meningokokken A, C, W en Y. Vanaf oktober 2018 krijgen ook jongeren die 14 jaar worden deze vaccinatie aangeboden binnen het Rijksvaccinatieprogramma. 

Omdat het aantal infecties met meningokokken W blijft stijgen is het streven van de regering om de vaccinatie met meningokokken A, C, W en Y vaccin aan alle dan 14 tot en met 18 jarigen aangeboden te hebben. Met deze groots opgezette vaccinatiecampagne wordt beoogd een brede meningokokkenepidemie voor te blijven, naar de in 2002 gevolgde aanpak ter voorkoming van een epidemie door meningokokken C. Verwacht wordt dat de eerste groep jongeren in 2019 gevaccineerd zal worden.

Reizigers kunnen zich laten vaccineren door de huisarts, GGD of reizigerspoli’s tegen meningokokken A,C,W,Y. Voor sommige Arabische landen is deze vaccinatie verplicht. In Nederland zijn Nimenrix en Menveo toegelaten: Quadrivalent conjugaat meningokokkenvaccin van groep A, C, W135 en Y (Nimenrix® of Menveo®). Dit vaccin wordt niet vergoed.

Het vaccin Nimenrix® kost € 45,85 incl BTW, excl. afleverkosten (prijspijl 2017).
Het vaccin Menveo® kost € 44,47 incl BTW, excl. afleverkosten (prijspijl 2017).

Indicatie voor het vaccin: Nimenrix®: Kinderen ≥ 1 jaar en volwassenen; Menveo®: Kinderen ≥ 2 jaar en volwassenen: actieve immunisatie tegen invasieve meningokokkenziekten veroorzaakt door Neisseria meningitidis-groepen A, C, W135 en Y. i.m. één dosis van 0,5 ml. De noodzaak van een boosterdosis na primaire immunisatie met 1 dosis is nog niet vastgesteld. Een boosterdosis is te overwegen bij een aanzienlijke kans op blootstelling aan meningokokken A, C, W135 of Y en wanneer primaire immunisatie is ontvangen in de peuterleeftijd. Nimenrix® en Menveo® kunnen als boosterdosis worden gegeven aan personen die eerder zijn gevaccineerd met een niet–geconjugeerd polysaccharide meningokokkenvaccin.

Bron (link) 

Meningokokken B vaccinatie:

Voor meningokokken B is Bexsero® toegelaten door de overheid. Dit vaccin is verkrijgbaar als een suspensie voor injectie in een voorgevulde spuit. Het bevat delen van de bacterie Neisseria meningitidis groep B. Bexsero® wordt gebruikt om personen vanaf de leeftijd van twee maanden te beschermen tegen invasieve meningokokkenziekte, veroorzaakt door groep B.

Bexsero® wordt toegediend door een diepe injectie in een spier, bij voorkeur de schouderspier of bij kinderen onder de twee jaar de dijspier. Bij volwassenen en jongeren van 11 jaar en ouder worden twee injecties gegeven (met een tussenpoos van minstens 1 maand). Jongere kinderen krijgen twee injecties (met een tussenpoos van minstens 2 maanden). Zuigelingen van 2 tot 5 maanden krijgen drie injecties (met een tussenpoos van minstens 1 maand). Kinderen onder de twee jaar krijgen nog een aanvullende vaccinatie (booster), op een tijdstip dat van de leeftijd afhangt.

Prijs Bexsero®: onbekend.           

Wel op niet vaccineren?

Klinische studies lieten zien dat Bexsero in staat was om een immuunreactie tegen N. meningitidis groep B te stimuleren. De studie bij kinderen liet tevens zien dat één enkele boosterdosis Bexsero® op een leeftijd van 12 maanden tot een sterkere immuunreactie leidde bij kinderen die al met Bexsero® waren gevaccineerd dan de eerste van twee inhaalvaccinaties bij kinderen van diezelfde leeftijd die nog niet eerder waren gevaccineerd. De studie bij jongeren toonde aan dat twee doses nodig waren voor een goede immuunreactie. Bij volwassenen werden vergelijkbare resultaten gezien. De immuunreactie duidt op bescherming tegen meningokokkenziekte.

Bron (via EMA) 

Jonge kinderen en tieners lopen het grootste risico en de ziekte is ernstig. De kans om te overlijden aan meningokokkenziekte is 10%. Mogelijke restverschijnselen zijn leermoeilijkheden en concentratiestoornissen (20%), epilepsie, perceptiedoofheid (10-15%), strabismus, hydrocephalus (1-2%). Amputatie van (delen van) ledematen is soms onontkoombaar bij sepsis en necrose.

Aantal gevallen van invasieve meningokokkenziekte per jaar:

Aantal meldingen van invasieve meningokokkenziekte veroorzaakt door type B, C, W en Y per 100.000 inwoners, 1992-2017*.  
​* Data tot en met september 2017.

De gegevens zijn afkomstig van het Nederlands Referentielaboratorium voor Bacteriële Meningitis (AMC/RIVM).

In het Verenigd Koninkrijk is Bexsero in 2016 geïntroduceerd in het Nationale Vaccinatie Programma (https://patient.info/doctor/immunisation-schedule-uk).